Aristrak

Aristark gece gündüz gökyüzünde dolaşır; yıldızlardan sayılara geçer, sayılardan da yine yıldızlara dönerdi. Aya ve güneşe kadar yolu ölçmüş ve güneşin bizden, aydan kaç kat daha uzak olduğunu öğrenmişti. Aristark; güneşi dolaşmış, sonra onu da ölçmek için aya yönelmişti.

Aristark’ın hesapları henüz tam doğru değildi. Aya olan mesafeyi, hemen hemen doğru olarak saptamıştı fakat güneş kendisine olduğundan daha yakın göriinmüştü. Hesaplarına göre; ay çok daha büyük, güneş çok daha küçüktü. Ama o zamanki yarım yamalak ölçü aygıtlanyîa hesaplarda tam gerçeklik olabilir miydi?

 insan, ilk kez göğü ölçmeyi deniyordu.

Aristark enine boyuna ölçtüğü gökevini, artık bir konuk gibi değil, o evin sahibiymiş gibi gözden geçiriyordu. Hattâ planını bile çizmişti bu evin. Evrenin merkezinde dünyanın değil, güneşin bulunduğunu gittikçe daha açık bir biçimde anlıyordu. Pervanelerin lamba çevresinde döndükleri gibi, gezegenler de güneşin çevresinde dönüyorlardı. Dünya bu gezegenlerden ancak biriydi.

Aristark, kendi öğretisini insanların kolay kolay kabul edemeyeceklerini ve bunun için aradan yıllar geçeceğini biliyordu. Çünkü insanlar dünyanın evrenin ortasında bulunduğu fikrine alışmışlardı. Dünyanın güneş sistemindeki gezegenlerden biri olduğunu nasıl kabul edebilirdi şimdi?

Böylece dünya, bir sporcunun attığı gülle gibi evrenin merkezinden çıkmış ve yerine güneş geçmişti.

Fakat gökbilimciler, bu gerçeğin sözünü bile duymak istemiyorlardı. “Böyle olsaydı” diyorlardı; “bir gemide giderken ağaçlar ve dağlar uzaklaştıkları gibi, yıldızlar da dünyadan uzaklaşırlardı.”

Aristark buna karşı çıkıyordu: “Yıldızlar o kadar uzaklardalar ki, onların yer değiştirmelerini farkede-meyiz. Sözgelişi, yalnız birkaç adım gerilediğimiz zaman, uzaktaki dağlar bizden uzaklaşıyor gibi görünüyor mu?”

Aristrak’ın kanıtlan kimseyi kan-dıramıyordu. Geçmiş dünyanın bu Kopernİk’i, dünyaya çok erken gelmişti. Anaksagoras’ı, Sokrat (Sokra-tes)’ı Demokrİt’i ve Aristoteles’i suçladıkları gibi Aristark’ı da suçladılar.

Aradan yıllar, yüzyıllar geçti. Aristark’ın öğretîsiyse İnsanlara bugün bile çok yeni ve cesurca görünür.